Theologie en liturgie
Inhoud
- onderzoeksthema's - onderwijs - lidmaatschappen - publicaties - voordrachten/activiteiten - tekst |
Theology and science of liturgy
Inhoud
- research topics - courses - memberships - publications - activities - text |
Onderzoeksthema's / research topics
interreligieuze dialoog / interreligious dialogue
kerkmuziek /
kerkmuziek /
Onderwijs
Click here to edit.
Lidmaatschappen
Noster (Dutch Research Organization for Theology and Science of Religion)
Publicaties
De meeste publicaties dateren uit de jaren 1980-2015 en moeten nog ingevoerd worden.
Most of these publications date from the years 1980-2015 and have to be described yet.
Most of these publications date from the years 1980-2015 and have to be described yet.
Voordrachten / activiteiten
Theologie en liturgiewetenschap
[kopij En toch juni 2009]
Voorgangers in het vrije veld
Frans Jespers
Zijn ze er zomaar ineens, de vrij gevestigde voorgangers en geestelijk begeleiders, of is er plotseling vraag naar? Een kleine verkenning over vraag en aanbod.
Behoefte aan vieringen en bezinning
Nederlanders blijven behoefte houden aan religieuze rituelen, zo blijkt uit onderzoek. Maar liefst twee derde van onze bevolking erkent deze behoefte, bij geboorte, huwelijk of overlijden (God in Nederland 1996-2006). Als je dit gegeven combineert met een gemiddeld geringe kerkelijkheid, zie je al ruimte voor een vrije markt van aanbieders van rituelen-op-maat.
Bovendien zijn de mensen meer dan vroeger geneigd om de ingrediënten voor hun geestelijk welzijn zelf te verzamelen. Deze instelling heet ‘zoekreligiositeit’ en wordt tegenwoordig door de meeste Nederlanders gewaardeerd. Dit betekent dat veel mensen iets van zichzelf terug willen kennen in vieringen en gesprekken over religie. Of ze zoeken een behandeling om geestelijk weer in balans te komen. Het zoeken wordt ook bevorderd door de ontevredenheid over kerkelijke diensten, of door botsingen met kerkelijke bedienaren. Als mensen vervreemd zijn van de kerk waarin ze zijn opgegroeid, gaan ze bij belangrijke gebeurtenissen eerder zoeken in het vrije aanbod.
Het uitgangspunt van een viering-op-maat of een therapie-naar-wens is de overtuiging dat iedere persoon een eigen ziel of persoonskern heeft met een unieke aanleg en bestemming. Het zoeken van een geschikte voorganger voor een viering, van een passend ritueel voor bijvoorbeeld een tweede huwelijk, of van een effectieve therapie is dus geen kwestie van toeval of smaak. ‘Kiezen’ is hier niet zomaar wat leuke ideeën bij elkaar sprokkelen. Het komt erop neer dat bij iedere persoon een unieke behandeling zou passen. Het is voor de voorganger de kunst om op aanwijzing van de persoon de juiste uitdrukking te vinden.
Deze opvatting over de unieke persoon is bij veel Nederlanders verbonden met een holistisch mens- en wereldbeeld. Hier leeft de gedachte dat het universum zinvol en aangestuurd is, en dat er vóór en na dit leven een ander leven bestaat (reïncarnatie). Lichaam, geest en ziel staan direct met elkaar en met het universum in verbinding. Dus in een viering moeten al deze aspecten eigenlijk een plaatsje krijgen om echte balans of heling te bewerken. Ruim een kwart van de Nederlandse bevolking heeft sympathie voor deze opvattingen.
Aanbieders in het vrije veld
Een vluchtige blik op internet leert dat de meeste rituele en geestelijke begeleiding wordt aangeboden onder de noemer ‘spiritualiteit’. Ik krijg de indruk dat het aanbod uiteenloopt van hoogkerkelijk (katholiek en protestant) tot aan humanistisch en filosofisch, met een breed middenveld van holisten.
Laten we even kijken naar de presentatie van Rent a priest. Hier gaat het om een internationaal verband. In 1992 startten in de Verenigde Staten enige gehuwde katholieke priesters met hun aanbod van vieringen en begeleiding, als alternatief voor de officiële kerk. Inmiddels bestaan in enkele Europese landen eveneens afdelingen. De Belgische tak ontstond in 2000 en lijkt tamelijk zelfstandig. Zij biedt ook vrouwelijke voorgangers aan. Maar in Nederland wordt deze merknaam gebruikt door een viertal Friese dominees! Deze organisaties is Friesland en Vlaanderen bieden vooral vieringen-op-maat aan, onder andere voor een tweede huwelijk, een homohuwelijk of jubilea. De afnemer kan kiezen uit meerdere voorgangers en voorgangsters, en eventueel uit meerdere zalen of kerken. Vooral in Nederland is het eenvoudig om een mooie kerk te gebruiken, omdat hier tientallen historische kerken eigendom van een stichting zijn en voor allerlei doeleinden gehuurd kunnen worden. In Vlaanderen legt Rent a priest er de nadruk op dat zij door de Katholieke Kerk gedoogd worden, dus de vieringen zijn min of meer erkend. Deze gehele organisatie presenteert zich nogal kerkelijk, met vieringen en begeleiding op maat. Maar de voorgangers zijn meestal personen die in de officiële kerken uit het ambt zijn gezet, en de rituelen voorzien soms in behoeften waarvoor in de officiële kerken geen plaats is.
Aan het andere uiterste van het spectrum bevinden zich vrij gevestigde humanistische en filosofische raadslieden. Bij hen ligt de nadruk meer op geestelijke begeleiding voor een waardig en zelfstandig leven, maar de humanisten willen ook best voorgaan in een ritueel. Van één van die vrij gevestigde humanisten weet ik dat er niet veel vraag naar is. Dankzij een vaste halve baan als raadsvrouw in een verzorgingshuis heeft zij een basisinkomen en kan zij het vrije aanbod blijven volhouden.
De meeste aanbieders begeven zich op het holistische middenveld dat ik hierboven al aanduidde. Zij spreken over ‘de spirituele ontdekking van het goddelijke in jezelf’. Hiervoor kunnen ideeën en rituelen uit allerlei religieuze tradities gebruikt en gecombineerd worden. Rituelen zijn immers niemands eigendom, ze kunnen overal toegepast worden. Een dergelijk holistisch aanbod is in Limburg op talloze plaatsen te vinden. Meestal gebeurt dit in combinatie met cursussen en alternatieve gezondheidstherapieën.
In deze holistische richting bestaat er een enorm aanbod. Maandblad Koorddanser bevat in zijn agenda gemiddeld bijna tweehonderd centra in Nederland met cursussen, therapieën en begeleidingen. Elke aanbieder heeft meestal meerdere technieken en visies ter beschikking om aan de unieke vraag van de klant te kunnen beantwoorden. Hiervoor heeft de aanbieder allerlei cursussen gevolgd en diploma’s behaald. Er bestaat dus ook een heel netwerk van alternatieve opleidingen en beroepsorganisaties. Maar net als bij Rent a priest en de humanisten klinkt er in alle teksten ook een soort bevlogenheid en idealisme door.
Het vrije veld
Ik heb de twee kanten van de vrije vieringen en begeleidingen een beetje verkend, de vraag- en de aanbodkant. Als we nog wat breder rondkijken, valt de parallel op met de wereld van de geneeskunde en de psychologie. Ook hier zijn in de afgelopen dertig jaar naast de gevestigde gezondheidszorg en psychotherapie twee complete alternatieve terreinen ontstaan van vrije behandelingen en therapieën. Het is dus niet zo vreemd dat dit ook op religieus terrein is gebeurd.
Dit heeft aan de ene kant te maken met een zekere verstarring aan de kant van de gevestigde aanbieders, in het religieuze geval van de kerken. De leiding van de katholieke en protestantse kerken heeft natuurlijk de ontevredenheid en de vraag naar vieringen-op-maat wel opgemerkt. In de praktijk houden heel wat priesters, dominees en pastoraal werkenden terdege rekening met de wensen van personen en families in een viering. Maar de kerkelijke richtlijnen lijken strenger te zijn geworden. Het gevolg is dat sommige voorgangers niet meer binnen hun kerk kunnen of willen functioneren, en dat talloze gelovigen hun heil buiten de kerk gaan zoeken. Kortom, deze groepen komen vanzelf in het vrije veld terecht.
Aan de andere kant is er volgens mij in het religieuze vrije veld een zwaartepunt ontstaan, een netwerk rondom de holistische spiritualiteit. Een aantal holistische opvattingen die ik hierboven al noemde wordt vrij breed gedeeld. Ze krijgen een uitdrukking op heel verschillende manieren. Maar de traditionele kerken, en ook de humanisten, moeten er weinig van hebben. In deze spiritualiteit staan de wensen van de unieke persoon centraal, en dit komt prima overeen met de gewone marktwerking van aanbod-op-maat. Het zou me niet verbazen als deze levensbeschouwing dus een flink deel van het vrije veld kan veroveren.
Voorgangers in het vrije veld
Frans Jespers
Zijn ze er zomaar ineens, de vrij gevestigde voorgangers en geestelijk begeleiders, of is er plotseling vraag naar? Een kleine verkenning over vraag en aanbod.
Behoefte aan vieringen en bezinning
Nederlanders blijven behoefte houden aan religieuze rituelen, zo blijkt uit onderzoek. Maar liefst twee derde van onze bevolking erkent deze behoefte, bij geboorte, huwelijk of overlijden (God in Nederland 1996-2006). Als je dit gegeven combineert met een gemiddeld geringe kerkelijkheid, zie je al ruimte voor een vrije markt van aanbieders van rituelen-op-maat.
Bovendien zijn de mensen meer dan vroeger geneigd om de ingrediënten voor hun geestelijk welzijn zelf te verzamelen. Deze instelling heet ‘zoekreligiositeit’ en wordt tegenwoordig door de meeste Nederlanders gewaardeerd. Dit betekent dat veel mensen iets van zichzelf terug willen kennen in vieringen en gesprekken over religie. Of ze zoeken een behandeling om geestelijk weer in balans te komen. Het zoeken wordt ook bevorderd door de ontevredenheid over kerkelijke diensten, of door botsingen met kerkelijke bedienaren. Als mensen vervreemd zijn van de kerk waarin ze zijn opgegroeid, gaan ze bij belangrijke gebeurtenissen eerder zoeken in het vrije aanbod.
Het uitgangspunt van een viering-op-maat of een therapie-naar-wens is de overtuiging dat iedere persoon een eigen ziel of persoonskern heeft met een unieke aanleg en bestemming. Het zoeken van een geschikte voorganger voor een viering, van een passend ritueel voor bijvoorbeeld een tweede huwelijk, of van een effectieve therapie is dus geen kwestie van toeval of smaak. ‘Kiezen’ is hier niet zomaar wat leuke ideeën bij elkaar sprokkelen. Het komt erop neer dat bij iedere persoon een unieke behandeling zou passen. Het is voor de voorganger de kunst om op aanwijzing van de persoon de juiste uitdrukking te vinden.
Deze opvatting over de unieke persoon is bij veel Nederlanders verbonden met een holistisch mens- en wereldbeeld. Hier leeft de gedachte dat het universum zinvol en aangestuurd is, en dat er vóór en na dit leven een ander leven bestaat (reïncarnatie). Lichaam, geest en ziel staan direct met elkaar en met het universum in verbinding. Dus in een viering moeten al deze aspecten eigenlijk een plaatsje krijgen om echte balans of heling te bewerken. Ruim een kwart van de Nederlandse bevolking heeft sympathie voor deze opvattingen.
Aanbieders in het vrije veld
Een vluchtige blik op internet leert dat de meeste rituele en geestelijke begeleiding wordt aangeboden onder de noemer ‘spiritualiteit’. Ik krijg de indruk dat het aanbod uiteenloopt van hoogkerkelijk (katholiek en protestant) tot aan humanistisch en filosofisch, met een breed middenveld van holisten.
Laten we even kijken naar de presentatie van Rent a priest. Hier gaat het om een internationaal verband. In 1992 startten in de Verenigde Staten enige gehuwde katholieke priesters met hun aanbod van vieringen en begeleiding, als alternatief voor de officiële kerk. Inmiddels bestaan in enkele Europese landen eveneens afdelingen. De Belgische tak ontstond in 2000 en lijkt tamelijk zelfstandig. Zij biedt ook vrouwelijke voorgangers aan. Maar in Nederland wordt deze merknaam gebruikt door een viertal Friese dominees! Deze organisaties is Friesland en Vlaanderen bieden vooral vieringen-op-maat aan, onder andere voor een tweede huwelijk, een homohuwelijk of jubilea. De afnemer kan kiezen uit meerdere voorgangers en voorgangsters, en eventueel uit meerdere zalen of kerken. Vooral in Nederland is het eenvoudig om een mooie kerk te gebruiken, omdat hier tientallen historische kerken eigendom van een stichting zijn en voor allerlei doeleinden gehuurd kunnen worden. In Vlaanderen legt Rent a priest er de nadruk op dat zij door de Katholieke Kerk gedoogd worden, dus de vieringen zijn min of meer erkend. Deze gehele organisatie presenteert zich nogal kerkelijk, met vieringen en begeleiding op maat. Maar de voorgangers zijn meestal personen die in de officiële kerken uit het ambt zijn gezet, en de rituelen voorzien soms in behoeften waarvoor in de officiële kerken geen plaats is.
Aan het andere uiterste van het spectrum bevinden zich vrij gevestigde humanistische en filosofische raadslieden. Bij hen ligt de nadruk meer op geestelijke begeleiding voor een waardig en zelfstandig leven, maar de humanisten willen ook best voorgaan in een ritueel. Van één van die vrij gevestigde humanisten weet ik dat er niet veel vraag naar is. Dankzij een vaste halve baan als raadsvrouw in een verzorgingshuis heeft zij een basisinkomen en kan zij het vrije aanbod blijven volhouden.
De meeste aanbieders begeven zich op het holistische middenveld dat ik hierboven al aanduidde. Zij spreken over ‘de spirituele ontdekking van het goddelijke in jezelf’. Hiervoor kunnen ideeën en rituelen uit allerlei religieuze tradities gebruikt en gecombineerd worden. Rituelen zijn immers niemands eigendom, ze kunnen overal toegepast worden. Een dergelijk holistisch aanbod is in Limburg op talloze plaatsen te vinden. Meestal gebeurt dit in combinatie met cursussen en alternatieve gezondheidstherapieën.
In deze holistische richting bestaat er een enorm aanbod. Maandblad Koorddanser bevat in zijn agenda gemiddeld bijna tweehonderd centra in Nederland met cursussen, therapieën en begeleidingen. Elke aanbieder heeft meestal meerdere technieken en visies ter beschikking om aan de unieke vraag van de klant te kunnen beantwoorden. Hiervoor heeft de aanbieder allerlei cursussen gevolgd en diploma’s behaald. Er bestaat dus ook een heel netwerk van alternatieve opleidingen en beroepsorganisaties. Maar net als bij Rent a priest en de humanisten klinkt er in alle teksten ook een soort bevlogenheid en idealisme door.
Het vrije veld
Ik heb de twee kanten van de vrije vieringen en begeleidingen een beetje verkend, de vraag- en de aanbodkant. Als we nog wat breder rondkijken, valt de parallel op met de wereld van de geneeskunde en de psychologie. Ook hier zijn in de afgelopen dertig jaar naast de gevestigde gezondheidszorg en psychotherapie twee complete alternatieve terreinen ontstaan van vrije behandelingen en therapieën. Het is dus niet zo vreemd dat dit ook op religieus terrein is gebeurd.
Dit heeft aan de ene kant te maken met een zekere verstarring aan de kant van de gevestigde aanbieders, in het religieuze geval van de kerken. De leiding van de katholieke en protestantse kerken heeft natuurlijk de ontevredenheid en de vraag naar vieringen-op-maat wel opgemerkt. In de praktijk houden heel wat priesters, dominees en pastoraal werkenden terdege rekening met de wensen van personen en families in een viering. Maar de kerkelijke richtlijnen lijken strenger te zijn geworden. Het gevolg is dat sommige voorgangers niet meer binnen hun kerk kunnen of willen functioneren, en dat talloze gelovigen hun heil buiten de kerk gaan zoeken. Kortom, deze groepen komen vanzelf in het vrije veld terecht.
Aan de andere kant is er volgens mij in het religieuze vrije veld een zwaartepunt ontstaan, een netwerk rondom de holistische spiritualiteit. Een aantal holistische opvattingen die ik hierboven al noemde wordt vrij breed gedeeld. Ze krijgen een uitdrukking op heel verschillende manieren. Maar de traditionele kerken, en ook de humanisten, moeten er weinig van hebben. In deze spiritualiteit staan de wensen van de unieke persoon centraal, en dit komt prima overeen met de gewone marktwerking van aanbod-op-maat. Het zou me niet verbazen als deze levensbeschouwing dus een flink deel van het vrije veld kan veroveren.